De Grote Kerk is gebouwd als een Rooms-Katholieke kerk. Na de reformatie ging de kerk over in protestantse handen. Tot op de dag van vandaag is de kerk in handen van de protestanten, namelijk Hervormde Gemeente. Deze gemeente maakt deel uit van de Protestantse Kerk in Nederland.
In de stadrekeningen van de Stad Dordrecht wordt genoemd dat in het voorjaar van 1285, de dan net tot bisschop van Durham gewijde Antony Bek ‘die grote kerke’ heeft gewijd.
kapittelkerk
In 1367 stichtte hertog Albrecht van Beieren een kapittel van geestelijken en werd de parochiekerk verheven tot kapittelkerk. Dit onder goedkeuring van de bisschop van Utrecht.
Een kapittelkerk, ook wel collegiale kerk genoemd, was een kerk bestuurd door een christelijk bestuurscollege. Dit college, kapittel genoemd, bestond uit geestelijken en werd geleid door een proost of deken. Tot de Franse tijd waren kapittels vaak machtige instellingen met bezittingen in de verre omtrek. Naast hun geestelijke taken verzorgden ze in veel gevallen het onderwijs aan de kapittelschool.
Meer informatie over de kapittelkerk
De aan het kapittel verbonden geestelijken hadden een aparte zitplaatsen in het Hoogkoor van de kerk, de koorbanken. Hier kwamen de geestelijken achtmaal per dag samen om de getijden te bidden.
Nadat de kerk tot kapittelkerk was verheven, moest een nieuwe kerk gebouwd worden. Toen deze herbouw nagenoeg gereed was, brak er een grote stadsbrand uit. Deze brand trof ook de in aanbouw zijnde kerk zwaar. Hierna volgde de herbouw onder leiding van de Vlaamse bouwmeester Evert Spoorwater.
Symboliek in de kerkarchitectuur
Een middeleeuwse kerk is ook een bolwerk van symboliek. Dit geldt ook voor de Dordtse Grote Kerk.
Meer informatie over symboliek in de kerkarchitectuur
Hier volgen een aantal voorbeelden hiervan.
- De oorspronkelijke hoofdingang van de kerk, de plaats waar de toren staat, is gelegen in het Westen en het hoogkoor is op het oosten gericht (de plaats van het licht).
- De plattegrond van de kerk heeft een kruisvorm, het beeld van de kruisiging van Christus.
- De kerk heeft 33 zuilen, de leeftijd van Christus toen hij werd gekruisigd.
Functie tijdens de Middeleeuwen
De Grote Kerk werd tijdens de Middeleeuwen intensief gebruikt. In het hoogkoor werden achtmaal per dag de getijden gebeden door de geestelijken. Voor de parochianen werden meerdere missen opgedragen.
Meer informatie over de functie van de kerk tijdens de Middeleeuwen
In deze tijd werd scenes uit de bijbel aanschouwelijk gemaakt. In de viering van de kerk, voor het hoogkoor, is een opening in het gewelf. Deze opening werd gebruikt als symbolische hemelpoort. Op Hemelvaartsdag werd een beeld van de verrezen Christus omhoog gehesen en verdween door de opening. Tijdens Pinksteren werd een beeldje van een duif uit deze hemelpoort neergelaten, symbool voor het neerdalen van de Heilige Geest.
Mirakel Heilig hout
Na de grote stadsbrand werd Dordrecht ook een bedevaartsoord.
De jonge Dordtenaar Claes Scoutet bemachtigt, tijdens één van zijn reizen naar het Midden-Oosten rond 1400 een stuk hout van het kruis van Christus. Hij schenkt dit later aan de Grote Kerk, op voorwaarde dat het kapittel eeuwig voor hem en zijn familie zal bidden.
Meer informatie over het mirakel van het Heilig Hout
De bisschop van Utrecht, Zweder van Culemborg, voerde in de eerste helft van de 15e eeuw, een beproeving uit, door het hout lange tijd in het vuur te leggen. Het hout brandde niet, dit wonder verspreidde zich snel.
Bij de grote stadsbrand van 1457 brandde de kerk grotendeels af. Het altaar, waar het hout werd bewaard, was zwaar gehavend maar het hout doorstond ook dit.
Dit werd gezien als bewijs dat het hout echt afkomstig zou zijn van het kruis van Christus. Dordrecht werd dan ook een grote en belangrijke bedevaartplaats waar jaarlijks duizenden op de eerste zondag van juli naar de processie kwamen.
Tijdens de reformatie werd het altaar van het Heilig Hout vernield, het hout werd evenwel door een geestelijke meegenomen.
In 1952 werd het hout gevonden in een kloosterarchief in het Vlaamse Hekelgem. Het hout werd teruggegeven aan de Rooms Katholieke gemeenschap in Dordrecht. Op dit moment wordt het bewaard in de Antonius kerk.
Reformatie
De beeldenstorm, een orgie van geweld in 1566 gericht tegen diverse objecten en symbolen, wordt in het algemeen gezien als het begin van de 80-jarige oorlog, ging grotendeels aan Dordrecht voorbij.
Meer informatie over de reformatie
In 1572 schaarde Dordrecht zich bij de steden die trouw zwoeren aan prins Willem van Oranje. De volgelingen van de prins maakten zich sterk voor een vorm calvinisme die zich kenmerkte door een alternatieve kerkorganisatie en een andere organisatie van de gewesten.
Zij vormden een nieuwe Nederlandse staat, die vanaf 1588 de Republiek der Verenigde Provinciën werd. Binnen deze nieuwe staat was de Rooms Katholicisme officieel verboden en genoot de gereformeerde (calvinistisch geïnspireerde) kerk het alleenrecht. Deze calvinistische kerk mocht gebruik maken van bestaande kerkgebouwen, zoals de Grote Kerk. De katholieke symbolen, zoals altaren en beelden, verdwenen uit de kerk. De voorheen katholieke bevolking ging geleidelijk over naar de nieuwe kerk. Rond 1650 was ongeveer 80% van de Dordtenaren gereformeerd.